ElbasaniPlus Lajmet më të fundit nga Elbasani dhe jo vetëm.
Nga Edlira Dyrmishaj:
Në debatet e fundit televizive mbi Islamin, më shumë sesa panele, kemi parë laboratorë të paragjykimit të rafinuar, ku gazetarë të pajisur me retorikë europianiste, por të varfër në njohuri fetare, juridike dhe sociologjike, prodhojnë panik moral të veshur si analizë.
Intervista e fundit nuk ishte debat publik; ishte performancë e pasigurisë shtetërore që kërkon fajtorë simbolikë. Dhe imami i ftuar, për fat të keq, u gjet në rolin e një dëshmitari të padëshiruar, i cili jo vetëm duhej të përballonte pyetjet për mua fyese, por edhe presupozimet e rrezikshme që fshiheshin nën to.
Gabimi më i madh filozofik i gazetarit ishte pretendimi i tij i kamufluar, e megjithatë i dukshëm, se ai kishte autoritet të tregonte se si duhen edukuar fëmijët myslimanë: një shkelje e rëndë e autonomisë së prindit, që filozofia politike e konsideron themelin e lirisë private. Sipas John Stuart Mill, shteti dhe publiku nuk mund të ndërhyjnë në sferën e brendshme të edukimit moral të familjes pa e dhunuar lirinë individuale. Sipas Durkheim, familja është institucioni i parë i socializimit, dhe çdo ndërhyrje në të, kërkon një legjitimitet që gazetaria nuk e ka kurrë. Pretendimi se një prind “po indoktrinon” thjesht pse e çon fëmijën në xhami është sociologjikisht absurd, filozofikisht ilegjitim dhe politikisht autoritar.
Në këtë fushë të minuar, gazetari e niste intervistën me një ton gjoja të përzemërt, për të kaluar gradualisht në insinuata të rënduara dhe të strukturuara. Ai kërkonte ta siguronte publikun se po bënte pyetje “në emër të shoqërisë”, por në fakt, përdorte atë që Michel Foucault e quan “diskurs disiplinues”: një mënyrë për të vendosur veten në pozicionin e arbitrit moral dhe tjetrin në pozitë mbrojtjeje.
Në vend që të analizonte realitetin, gazetari ndërtoi narrativën se problemet e sigurisë kombëtare burojnë nga xhamitë, sikur objektet e kultit të ishin struktura paramilitare, dhe jo hapësira të shpirtit dhe lutjes. Ky lloj arsyetimi është sociologjikisht i çalë, i mbështetur në fenomenin e “moral panic”, një teori e mirëdokumentuar nga Stanley Cohen e që tregon se shoqëritë shpesh krijojnë “djaj moralë” për të ruajtur iluzionin e stabilitetit.
Në këtë atmosferë tensioni simbolik, imami i ftuar dukej i lodhur nga përpjekja për të mbajtur qetësinë. Ai nuk ishte aty për të debatuar si filozof apo jurist, por për të mbijetuar si figurë publike. Ndaj, në vend të një qëndrimi të qartë që t’i rikthente kufijtë e respektit, ai zgjodhi t’i shmangej konfliktit, me shpresën se paqja do të interpretohej si urtësi. Por urtësia nuk është qetësi e imponuar. Urtësia, siç e kupton etika islame, është guxim i maturuar. Ajo nuk zgjedh heshtjen, por fjalën e saktë.
Frustrimi i tij shihej në mënyrën si mundohej t’i jepte çdo pyetjeje një përgjigje pajtuese, sikur qetësia e publikut ishte përgjegjësi e tij personale. Madje në një moment kulmor, ai tha: “Unë jam i Rrugës së Kavajës”, duke i lënë të kuptohej moderatorit se nuk di çfarë ndodh në xhamitë e tjera.
Por kjo fjali na zbulon një dimension shumë më të thellë sociologjik: presioni i një stigme publike të ngjizur prej vitesh, sidomos pas retorikave “letraro-politike”, ku “imami i Rrugës së Kavajës” u mitologjizua si figurë e errësirës nga një shkrimtar që, në emër të famës dhe përfitimit personal, i jep vlerë metaforës së tij të shfrenuar, duke e shpallur jo vetëm art, por “më të mirën prej krejtve”- sikur çdo stigmatizim publik, të ishte një garë për ekselencë estetike.
Ky fenomen quhet “internalizim i etiketimit”: kur njeriu nis ta pranojë kornizën e tjetrit për veten, dhe ky është një nga format më të rrezikshme të dhunës simbolike. Sa e dhimbshme.
Hoxha i ftuar, për fat të keq, u gjend në rolin e njeriut që kërkon të shpëtojë fytyrën e vet, jo dinjitetin e komunitetit që përfaqëson. Në vend që të artikulonte parimin themelor se: Ezani është akt fetar, jo zhurmë. Dhe nuk negociohet, sepse liria fetare nuk negociohet, ai lëshoi një premtim që ra si shuplakë e vetëbesimit institucional: “Do ta flas me myftiun, do e zgjidhim.”
Çfarë do të zgjidhim?
Pse duhet “zgjidhur” një e drejtë kushtetuese?
Si mund të shkruhet me qetësi se ezani është “problematik” kur i njëjti qytet buçet natë e ditë nga lokalet, koncertet dhe tubimet partiake?
Premtimi i hoxhës ishte i rrezikshëm. Jo sepse është i pavërtetë — por sepse është i pavend në natyrën morale të klerikut. Hoxha nuk është i thirrur të negociojë identitetin e besimtarëve për komoditetin e një gazetari,as të vetin e as për shijet urbanistike të askujt. Ai është i thirrur të mbrojë parimin. Dhe në këtë pikë, dështoi.
Kjo intervistë tregoi qartë se laiciteti në Shqipëri shpesh interpretohet si kërkesë që feja të heshtë. Por laiciteti nuk ka qenë kurrë, në asnjë teori moderne, imponim i neutralitetit mbi qytetarin; vetëm mbi shtetin. Rawls e bën të qartë se shteti duhet të jetë neutral, jo individët.
Taylor shpjegon se pluralizmi kërkon bashkëjetesë të dukshme të dallimeve, jo zhdukjen e tyre. Habermas thekson se feja është aktor legjitim në hapësirën publike. Në teorinë moderne të pluralizmit (Habermas, Taylor, Rawls), feja është: kontribuese në formimin e hapësirës publike, jo një pengesë që duhet të neutralizohet. Dimensioni i lirisë fetare nuk është i negociueshëm. Ai është detyrim i shtetit. Dhe të gjithë janë të bashkuar një zëri konceptualisht: feja nuk është devijim urban, por përbërës i shëndetshëm i jetës qytetare. Ndaj, të quash ezanin “zhurmë akustike” është një akt filozofikisht primitiv, sociologjikisht i pasaktë dhe politikisht diskriminues.
Duke e trajtuar ezanin si problem, ndërkohë që zhurmat e tjera urbane – muzikat e lokaleve, fushatat elektorale, mitingjet – trajtohen si “gjallëri qyteti”, media po prodhon një standard të dyfishtë. Ky standard është shkelje e barazisë morale të qytetarëve, që sipas filozofisë politike moderne është themeli i shtetit pluralist. Një shoqëri që toleron çdo zhurmë, por jo thirrjen e fesë, nuk është shoqëri laike; është shoqëri alergjike ndaj prezencës së Zotit në hapësirën publike. Dhe politikisht, në një shtet pluralist: feja nuk është shtojcë folklorike, por kategori juridike dhe, kushtetuta e këtij shteti, nuk e trajton fenë si “çështje estetike”, por si të drejtë themelore të njeriut. Që do të thotë:
Besimtarët nuk duhet të jenë të padukshëm,
Objektet e kultit nuk janë “prishje e peizazhit”,
Praktikat fetare nuk janë “shqetësime urbane”,
Ezani është pjesë e shprehjes publike të fesë.
Për të ilustruar absurdin: imagjinoni nëse do t’i kërkonim Kishës Autoqefale të ndalojë këmbanat që bien çdo orë, ose pastorëve të ndalojnë fëmijët të marrin pjesë në tubimet e tyre – do të dukej e pabesueshme dhe e papranueshme. Kështu edhe çdo negociatë mbi ezanin është jashtë ligjshmërisë morale dhe fetare.
Sulmet e përsëritura ndaj Islamit janë shenjë e një regresi demokratik
Sa herë Shqipëria kalon krizë politike, ekonomike apo kulturore, në vend që të analizojë shkaqet reale, publiku kthehet ndaj shënjestrave të lehta:
• gruas me hixhab,
• djalit me mjekër,
• ezanit që dëgjohet,
• xhamisë që ndërtohet.
Ky fenomen quhet “scapegoating”, dhe është mekanizëm socio-politik i shoqërive të pasigurta.
Dhe fakti që ai përsëritet herë pas here tregon se: demokracia shqiptare nuk e ka përvetësuar ende kulturën e pluralizmit fetar. Ne ende nuk e kemi normalizuar idenë se qytetaria dhe besimi mund të bashkëjetojnë pa konflikt. Dhe imagjinoni që këtë e bën një gazetar: në emër të sigurisë kombëtare, sulmon dinjitetin dhe identitetin e gjysmës së kombit.
Kur gazetari guxoi të fliste si edukator i fëmijëve myslimanë, ndërhyrja e tij kaloi nga opinioni në paternalizëm moral. Duke u përpjekur t’i tregojë imamit se si duhet edukuar një fëmijë, ai u pozicionua si autoritet mbi ndërgjegjen e prindit, gjë që filozofia politike e konsideron një formë të rrezikshme të autoritarizmit moral. Nuk ka asnjë teori demokratike që i jep një gazetari të drejtën të diktojë normat edukative të një komuniteti të tërë. Ky është gabimi i tij më i rëndë: të pretendosh të jesh arbitër i edukimit të fëmijëve të besimtarëve është të shkelësh kufirin e shenjtë të lirisë familjare.
Në këtë klimë, premtimi i imamit se “do ta flas me myftiun, do ta zgjidhim” nuk ishte thjesht gabim komunikimi publik; ishte pasojë e një presioni që kërkon të sheshojë të drejtat fetare për të qetësuar “ndërgjegjen” e një moderatori. Por të drejtat fetare nuk zgjidhen, nuk negociohen, nuk balancohen sipas nervave të një paneli televiziv. Ato janë garanci të pandryshueshme demokratike. Në çdo demokraci funksionale, askush nuk guxon t’i thotë një besimtari se feja e tij është problem urbanistik. Kjo është pikërisht arsyeja pse kjo ngjarje është simptomë e një deficiti demokratik shumë më të madh sesa një debat televiziv.
Apeli politik është i qartë: Prania e fesë në hapësirën publike nuk është provokim dhe besimtari, nuk është figurë që duhet të kërkojë falje pse ekziston.
Është koha që politika shqiptare të ndërhyjë me qartësi konceptuale dhe integritet institucional:
Feja nuk është dekor dhe liria fetare nuk është çështje estetike.
Ezani nuk është ndotje akustike, nuk është zhurmë.
Hixhabi nuk është problem urban.
Besimtari, nuk është objekt dekorativ i demokracisë.
Dinjiteti nuk është negociatë, dhe Islami, nuk është segment i margjinalizuar i shoqërisë. Ai është pjesë e pandashme e trupit politik shqiptar. Çdo sulm kundër tij nuk është incident, është simptomë.
Dhe simptomat duhen trajtuar politikisht dhe institucionalisht, jo lënë të qarkullojnë në ekranet televizive të ambalazhuara si “debat publik”.
Dhe si fund: Shqipëria nuk bëhet më europiane duke shtypur praninë e Islamit
Europianizimi nuk është proces i zbrazjes së hapësirës publike nga feja, por i forcimit të garantimit të lirive.Islami nuk është problem i Shqipërisë, është pjesë e ADN-së së saj kulturore.Të drejtat e besimtarëve nuk janë domein i diskutueshëm. Janë detyrim i patjetërsueshëm demokratik.
Shqipëria nuk bëhet më moderne duke i kërkuar besimtarit të bëhet i padukshëm.
Nuk bëhet më e sigurt duke e kthyer xhaminë në subjekt dyshimi.
Një shoqëri që trembet nga tingulli i ezanit është një shoqëri që nuk ka arritur të pajtohet me identitetin e saj. E megjithatë kjo shoqëri, meriton të lexojë e dëgjojë se Islami nuk është problem i këtij vendi. Mënyra si flitet për të është problem. Dhe për sa kohë media do kërkojë fajtorë simbolikë, dhe për sa kohë imami do detyrohet të flasë si i akuzuar, dhe për sa kohë gazetari do guxojë t’i tregojë prindit mysliman se si duhet të rrisë fëmijën e vet, atëherë debati ynë publik nuk është thjesht i gabuar: është moralisht i rrezikshëm.
Nëse duam një Shqipëri të drejtë, atëherë ajo duhet të jetë Republikë për të gjithë, jo vetëm për ata që kanë luksin, të mos kenë fe.
